علی بن ریان بن صلت

مشخصات فردی
نام کامل علی بن ریان بن صلت اشعری قمی
خویشاوندان ریان بن صلت و محمد بن ریان بن صلت
ولادت اوائل سده سوم
وفات پس از ۲۵۴ق
مشخصات دینی
از یاران امام هادی و امام حسن عسکری (ع)
شاگردان سهل بن زیاد آدمی، محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی، ابراهیم بن هاشم قمی، علی بن ابراهیم بن هاشم قمی و عبداللّه بن جعفر حمیری قمی
آثار کتاب «‌المسائل‌»

علی بن ریّان بن صَلْت اَشْعَری قُمّی از عالمان و محدثان برجسته شیعه در قرن سوم هجری قمری و از اصحاب امام حسن عسکری(ع) بود. پدرش ریان بن صلت نیز از محدثان بزرگ بود. عالمان و محدثان بزرگی مانند احمد بن محمد بن خالد برقی، احمد بن ابی عبدالله برقی، احمد بن محمد بن عیسی، سهل بن زیاد آدمی و علی بن ابراهیم قمی شاگرد او بودند.

ولادت

تاریخ تولد او چندان روشن نیست و تراجم نویسان کمتر به آن پرداخته‌اند. شاید بتوان گفت در اوائل سده سوم متولد شده باشد. برخی از شواهد نیز، این سخن را تأیید و تقویت می‌کند.

خاندان او

علی بن ریان در خانواده دانش و فقاهت چشم به دنیا گشود. پدرش، ریان بن صلت اشعری قمی، یکی از محدثان برجسته شیعه است. شیخ طوسی درباره ریان بن صلت می‌گوید: «او از یاران امام رضا (ع) و چهره‌ای موثق و نامدار است وی تصریح می‌کند که او از [[یاران امام هادی (ع)]] بوده و گویا اصالةً اهل بغداد است».

علی بن ریان، برادری داشت به نام محمد که او هم از محدثین شیعه است. نجاشی درباره‌ محمد می‌گوید: محمد بن ریان بن صلت اشعری قمی، کتابی دارد به نام المسائل که از حضرت امام حسن عسکری(ع) روایت می‌کند». شیخ طوسی می‌نویسد: «محمد بن ریان از محدثان مورد اطمینان شیعه است».

از منظر دانشمندان رجال و حدیث

نجاشی: «علی بن ریان بن صلت اشعری قمی، یکی از محدثان مورد اعتماد و موثق است».

علامه حلی: «علی بن ریان اشعری قمی، از روایتگران موثق و صاحب نام است».

مامقانی: «در این محدث عالی مقام شیعی، هیچ عیب و نقطه منفی وجود ندارد. او قطعاً از دانشوران مورد اعتبار و موثق است و در این سخن جای هیچ شک و شبهه‌ای وجود ندارد».

سایر دانشمندانِ تراجم به نقل آنچه گفته شد بسنده کرده‌اند و تمامی آنان به شخصیت ارزشمند و برجسته این محدث گرانقدر با دیده احترام و عظمت نگریسته و از او تجلیل کرده‌اند.

اساتید

علاوه بر امامان(ع) وی از محضر جمعی از یاران امامان نیز استفاده برد که به نام برخی از آنان اشاره می‌شود:

  1. پدرش ریان بن صلت
  2. احمد بن خلف
  3. حسن بن راشد بغدادی: حسن بن راشد از یاران امام جواد(ع) و حضرت هادی(ع) بود. وی یکی از چهره‌های حدیثی، موثق و موجه است.
  4. حسین بن راشد بغدادی: او برادر حسن بن راشد است. شیخ طوسی او را از اصحاب و یاران حضرت هادی(ع) برمی‌شمرد. به نظر می‌رسد او نیز همانند برادرش از محدثان شیعه باشد.
  5. عبیدالله بن عبدالله دهقان
  6. علی بن محمد معروف به ابن وَهْبه عَبْدَسی
  7. قاسم الصیقل: وی از یاران امام کاظم(ع) است. از منظر اعتقادی و باورهای دینی و گرایش‌های مذهبی به ظاهر باید یک محدث شیعی باشد؛ ولی درباره وجاهت و وثاقت او مطلب ویژه‌ای را نقل نکرده‌اند.

شاگردان

نام برخی از شاگردان او در کتب تراجم چنین آمده است:

آثار

علی بن ریان کتاب‌هایی را هم تألیف کرده است: نجاشی می‌نویسد: «او از حضرت هادی(ع) «نسخه»‌ای دارد و علاوه بر آن کتاب منشورالاحادیث هم از اوست».

شیخ طوسی در فهرست می‌گوید: «علی بن ریان به اتفاق برادرش محمد بن ریان کتابی را تصنیف کردند».

آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعة درباره واژه «نسخه» که در تعبیر نجاشی بکار رفته بود می‌گوید:

«نسخه یک عنوان گسترده و عامی است که چندین رساله و کتاب کوچک را در خود جای داده و آن‌ها را دربرمی گیرد: همانند کتاب‌هائی که در سده دوم و سوم هجری به وسیله اصحاب امامان علیه‌السلام تصنیف می‌شد. این‌ها مسائل و احکام عملیه دینی - که به عنوان منابع اصلی تشریع و قانون‌گذاری محسوب می‌شوند - را شامل می‌شود: مانند اصول چهارصدگانه که دانشوران پرتلاش شیعه آن را در سده‌های پیشین جمع‌آوری کرده‌اند.»

وی در ادامه می‌گوید: «کتاب دیگر ایشان منشورالاحادیث است و بعضی از دانشمندان منثورالاحادیث هم نقل کرده‌اند».

پانویس

  1. نجاشی، رجال نجاشی، ص۲۷۸؛ طوسی، الرجال، ص۴۰۰.
  2. طوسی، الرجال، ص۳۵۷.
  3. طوسی، الرجال، ص۴۱۶.
  4. نجاشی، رجال نجاشی، ص۳۷۰.
  5. طوسی، الرجال، ص۳۹۱.
  6. نجاشی، رجال نجاشی، ص‌۱۹۹.
  7. حلی، خلاصة الاقوال، ص‌۹۹.
  8. مامقانی، تنقیح المقال، ج‌۲، ص‌۲۸۹.
  9. خویی، معجم الرجال الحدیث، ج‌۱۳، ص‌۲۸؛ اردبیلی، جامع الرواة، ج‌۱، ص‌۵۸۰.
  10. خویی، معجم الرجال الحدیث، ج‌۱۳، ص‌۲۸.
  11. طوسی، محمد بن حسن، الرجال، ص‌۴۰۰ و ۴۱۳؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج‌۱، ص‌۳۷۶.
  12. طوسی، الرجال، ص‌۳۴۶؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج‌۱، ص‌۳۲۷.
  13. خویی، معجم الرجال الحدیث، ج‌۱۳، ص‌۲۹.
  14. خویی، معجم الرجال الحدیث، ج‌۱۳، ص‌۲۹.
  15. خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، ج‌۱۳، ص‌۲۹؛ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج‌۱، ص‌۵۸۰؛ نجاشی، رجال نجاشی، ص‌۱۹۸.
  16. نجاشی، رجال نجاشی، ص‌۱۹۹.
  17. طوسی، الفهرست، ص‌۹۰.
  18. آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج‌۲۴، ص‌۱۴۷.
  19. آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج‌۲۳، ص‌۱۵.

منابع

  • آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان.
  • اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، بیروت، دارالاضواء.
  • خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، قم، نشر الثقافة الاسلامیة، ۱۳۷۲ش.
  • طوسی، محمد بن حسن، الرجال، قم، موسسة النشر الاسلامیه التابعة لجامعة المدرسین، ۱۳۷۳ش.
  • طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، قم، ستاره.
  • کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، مرکز تحقیقات و مطالعات، ۱۳۴۸ش.
  • مامقانی، عبد الله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
  • نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، قم، موسسة النشر الاسلامیه التابعة لجامعة المدرسین، ۱۳۶۵ش.